24  KASIM  ÖĞRETMENLER  GÜNÜ  MÜNASEBETİYLE;

ATATÜRK’ÜN  TÜRKÇELEŞTİRDİĞİ  GEOMETRİ  TERİMLERİ: 

 “Müsellesin, zaviyetan-ı dahiletan mecmu’ü 180 derece ve müselles-i mütesaviyü’l-adla, zaviyeleri biribirine müsavi müselles demektir.” Yerine,   “Üçgenin iç açıları toplamı 180 derecedir ve eşkenar üçgen, açıları birbirine eşit üçgen demektir.” dememizi Atatürk’e borçluyuz.

 
 1937 yılının Kasım ayında yeni bir eğitim ve öğretim yılına girilirken, Mustafa Kemal Atatürk, Türk Dil Kurumu’nun çeşitli bilim dallarına ait Türkçe terimleri saptadığını, bu sayede dilimizin yabancı dillerin etkisinden kurtulma yolunda esaslı adımını attığını ilan eder. Aynı yıl okullarda, eğitim Türkçe terimlerle basılmış olan kitaplarla başlar ve bu olay kültür hayatı için önemli bir adım olur.  .

Atatürk’ün geometri kitabı, bilimsel terimlerin Türkçeleştirilmesinde karşımıza çıkan ilk adım yine, Atatürk’ün 1936-37 kış aylarında kendisinin yazdığı ve geometri öğretiminde yol gösterici olarak tasarlanan 44 sayfalık bir geometri kitabı. Kitap, 1937’de Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yazar adı konmadan yayınlanmış, 1971 yılında da ikinci bir baskısı Türk Dil Kurumu tarafından çıkarılmış. Kitapta yer alan, günümüzde de kullanılmakta olan pek çok terim, Atatürk tarafından türetilmiş. Atatürk’ün türettiği sözcükler ile daha önce kullanılan Osmanlıca sözcükler karşılaştırıldığında yapılan işin önemi ortaya çıkıyor. Aşağıdaki tablodan da görülebileceği gibi bugün kullandığımız matematik terimlerinin hemen hemen tamamı Atatürk tarafından türetilmiştir.

Şimdi lütfen aşağıdaki geometri terimlerine bir göz gezdiriniz. Osmanlı sevdalılarına sormak gerek, Osmanlıca olan kelimelerle modern bir fen eğitimi mümkün mü? En büyük Osmanlı sevdalısı bile,  dünya ekonomik  krize girdiğinde, "Bizi hatt-ı mümas geçti" demek yerine  “Bizi teğet geçti” demiş ve Atatürk’ün Geometri terimini kullanmış  ise amaç yerine gelmiştir. İşte Atatürk'ün büyüklüğü de buradadır.

OSMANLICASI    ATATÜRK’ÜN DİLİNDEN  TÜRKÇESİ

BU’UD                                                                   BOYUT

MEKAN                                                                 UZAY

SATIH                                                                  YÜZEY

KUT’R                                                                   ÇAP

NISF-I KUT’R                                                        YARIÇAP

KAV’S                                                                   YAY

MUHİT-İ DAİRE                                                     ÇEMBER

HATT-I MÜMAS                                                     TEĞET

ZAVİYE                                                                AÇI

RE’SEN MÜTAKABİL ZAVİYE                                  TERS AÇI

ZAVİYETAN’I MÜTEBADİLETAN-I DAHİLETAN          İÇ TERS AÇI

KAİDE                                                                 TABAN

UFKİ                                                                    YATAY

ŞAKULİ                                                                DÜŞEY

AMUDİ                                                                 DİKEY

ZAVİYETAN-I MÜTEVAFIKAN                                  YÖNDEŞ AÇILAR

VA’ZİYET                                                              KONUM

MUSTAFİL                                                            DİKDÖRTGEN

MUHAMMES                                                         BEŞGEN

MÜSELLES-İ MÜTESAVİVÜ’L-ADLA                         EŞKENAR ÜÇGEN

MÜSELLES-İ MÜTESAVİVÜ’SŞAKEYN                      İKİZKENAR ÜÇGEN

ŞİBH-İ MÜNHARİF                                               YAMUK

MECMU                                                              TOPLAM

NİSBET                                                              ORAN

TENASÜB                                                           ORANTI

MESAHA-İ SATHİYYE                                          ALAN

MÜŞTAK                                                            TÜREV

MÜSAVİ                                                             EŞİT

MAHRUT                                                            KONİ

MAHRUTİ                                                           KONİK

FARAZZİYE                                                        VARSAYIM

HAT                                                                  ÇİZGİ

MUKAVVES                                                        EĞRİ

SEVİYYE                                                            DÜZEY

DI-LI                                                                KENAR

MUVAZZİ                                                          PARALEL / KOŞUT

MENŞUR                                                           PRİZMA

HATT-I MAİL                                                     EĞİK

VETER                                                              KİRİŞ

RE’S                                                                 KÖŞE

ZAVİYE-İ HADDE                                               DAR AÇI

HATTT-I MUNASİF                                             AÇIORTAY

MUHİT                                                             ÇEVRE

KAİM ZAVİYELİ MÜSELLES                                DİKEY ÜÇGEN

TAMAMLIYAN ZAVİYE                                       TÜMEY AÇI

MURABBA                                                       KARE

AŞAR                                                             ONDALIK

KAT-I MÜKAFTİ                                               PARABOL

EHRAM                                                          PİRAMİT

SUR-ET                                                          PAY

MAHREÇ                                                        PAYDA

MÜŞTAK                                                        TÜREV

TARH                                                            ÇIKARMA

TAKSİM                                                         BÖLME

MAKSUMUN ALEYH                                         BÖLEN

KAABİLİYYET-İ TAKSİM                                   BÖLÜNEBİLME

ZARB                                                             ÇARPMA

MAZRUB                                                        ÇARPAN

MAZRUBAT-I TEFRİK                                       ÇARPANLARA AYIRMA

NOT:  Yukarıdaki  yazımızda  www.matematikçiler.com  sitesinden  alıntılar  mevcuttur.

Atatürk’ün Geometri Kitabı, Sayfa:16

 
www.pikovamubadilleri.com  

21 KASIM 2017

Yorumlar